“Türkiye’nin en büyük sorunu nedir?” diye bir soruya muhtemelen çoğumuz birebir yanıtı veririz: “Eğitim sistemi”
Pagan dünyada Rablerin gönlünü güzel etmek için kurban edilen çocuklar maalesef günümüzde cari nizamın gönlünü beğenilen tutmak ismine bu bedeli canlarıyla değil istikballeriyle ödüyorlar.
20 milyona yakın öğrenci ve 1 milyon üzerinde öğretmenin bulunduğu birinci ve ortaöğretim kurumları eğitim sistemi son 20 yılda tam 17 defa değiştirildi. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nda da 6 sefer misyon değişikliği yaşandı. Siyasal erkte o denli esaslı bir değişim yaşanmamış olmasına karşın, neden eğitim sisteminin bir türlü rayına oturtulamadığını adeta yazboz tahtasına çevrildiğini anlamak sıkıntı.
Bu süreçte eğitim sisteminde yapılan değişiklikleri takip etmenin ne kadar güçleştiğini anlamanız için yalnızca son 20 yıldaki muhakkak başlı düzenlemelere şöyle bir bakmanız kâfi:
2000’lerden beri yapılan LGS, 2005’te kaldırıldı. Yerine, ilköğretim öğrencilerinin tek bir imtihana tabi tutulduğu OKS getirildi. 2007’de ise OKS kaldırılarak yerine SBS getirildi. Bu yeni sistemde 6,7 ve 8. sınıf öğrencileri sınıf sonunda 3 farklı sınava girecekti. 2009’da SBS sınavı yalnızca 8. sınıflara uygulanmaya başladı.
(Fotoğraf: Dr. Altar Kaplan)
2010 yılında üniversiteye giriş imtihanı olan ÖSS kaldırıldı. Yerine iki evreli bir imtihan sistemi getirildi. Üniversite adayları evvel YGS imtihanına giriyor, barajı geçenler ise LYS’ye girmeye hak kazanıyordu.
2012’de LYS’de yerleştirme puanı hesaplama metodu değiştirildi. Okulların muvaffakiyetinin da tesirli olduğu Yüklü Ortaöğretim Muvaffakiyet Puanı (AOBP) yerine şahsî muvaffakiyetin değerli olduğu Ortaöğretim Muvaffakiyet Puanı (OBP) getirildi.
2012-2013’te basamaklı olarak SBS kaldırılmaya başlandı. 2013-1024’te TEOG imtihanına geçildi. Bu yeni sistemde öğrenciler 6 temel dersten, her devir birer tane olmak üzere, 12 başka merkezi imtihana girdi ve 8. sınıf öğrencilerinin eğitim devrinde girmek zorunda olduğu yazılılardan biri merkezi olarak yapıldı. 2017’de TEOG kaldırıldı yerine Liselere Geçiş Sistemi (LGS) geldi.
2017’de YGS ve LYS kaldırılarak yerine Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) getirildi. Bu sistemde öğrenciler, sabah birinci basamak olan Temel Yeterlilik Testi’ne (TYT) giriyor. İmtihan sonucu belirli olmadan öğlenden sonra Alan Yeterlilik Testleri’ne (AYT) giriyorlardı.
2000’lerde okullarda mecburî hale gelen bitişik eğik el yazısı modelinin 2017’de kaldırılması, dershanelerin kapatılması üzere ayrıntılara girilirse bu listenin sonu gelmez. Sistemde yapılan bu değişiklikler bir yana, Evrim Teorisi’nin Biyoloji dersinden, İsmet İnönü’nün 2. Dünya Savaşı konusundan çıkarılması, Geometri dersinin kaldırılması, İdeoloji dersinin ünite sayısının azaltılması üzere müfredattaki değişiklikleri takip etmekse daha da sıkıntı.
Aynı benim kaleme alırken bunaldığım üzere eminin siz de bu kadar kısa aralıklarla eğitim sisteminde yapılan tüm bu değişiklikleri okurken sıkılmışsınızdır. O nedenle daha fazla ayrıntıya girmeden şunu söz etmekle yetineyim: Ne yapılırsa yapılsın bakandan bakana, Yükseköğretim Kurumu liderinden liderine değişen eğitimde sil-baştan mantığı bir türlü dikiş tutmadı. (Araştırma raporlarına nazaran çocukların yüzde 37’si matematikte, yüzde 26’sı okumada, yüzde 25’i fende temel maharetlere dahi sahip değil.) Akademik olarak; Memleketler arası Öğrenci Kıymetlendirme Programı’nın (PISSA) yaptığı imtihanlarda, Türkiye daima alt sıralarda yer almaya devam etti. (İlkokul ve ortaokulda haftada 5 saat matematik dersi verilmesine karşın 2022 LGS’ye giren yaklaşık 85 bin öğrenci bir soruyu dahi yanlışsız yanıtlayamıyor. 2022 Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) Temel Yeterlilik Testi’nde (TYT) tek bir neti olmayan aday sayısı yaklaşık 97 bin.) Bu göstergelerle eğitim sistemimizde kaynakların verimli kullanılabildiğini söylemek ne yazık ki mümkün değil.
Maalesef Türkiye’de eğitim sistemi bağlamında okul, bilgi vermenin yanı sıra hayat marifeti kazandıran en kıymetli kurum olmaktan çıkarak, imtihanlara giriş için gerekli olan dokümanın alınacağı bir binaya dönüştü. Birden fazla uzmanın da belirttiği üzere soru sormaktan fazla cevaplamaya yönelik imtihan anlayışı tüm eğitim sistemini esir aldı. Halbuki geçmişin öğrencisi, nasıl karşılık vereceğini bilmek zorundayken, artık ve geleceğin öğrencisi ise, nasıl soru sorması gerektiğini bilmek zorunda. (Mesela yapay zekâ uygulamalarının kullanım formunu bir düşünün.) Anayasa’mızda karar altına alındığı biçimiyle Türkiye Cumhuriyeti sonları içinde yaşayan her çocuğun eşit eğitim hakkı olsa da bu imtihanlarda en başarılı öğrenciler giderek artan bir ivmeyle sosyo-ekonomik olarak avantajlı olan ailelerin çocukları olmaya devam etti. (Örneğin mevcut eğitim sisteminin 13 yaşındaki oğluma, neredeyse 40 yıl evvel bana tanıdığı imkânları tanımadığını acıyla gözlemlemekteyim. Ben oğlumun yaşındayken dershane, özel ders üzere takviyelere gereksinim duymadan vaktin en düzgün liselerinden birinde okuma bahtı elde etmiş ve onun yaşındayken en kolayından İngilizce düzeyim artık onun olduğu düzeyden daha güzel bir noktadaydı. Üstelik bana bu imkânı bir devlet okulu sağlamıştı.)
Henüz lise hazırlığa giden oğlum şimdiden lise sonda okulda vakit kaybetmemek ve üniversite imtihanına hazırlanabilmek için kaydını açık liseye almayı düşünüyor zira okulun üniversite imtihanına yönelik katkısına kuşkuyla bakıyor. Açıkçası bu kanısını gerçek bulmasam da okuyacağı üniversitenin işsizliğini ertelemek için bir yola dönüşmemesi ismine ona bir şey diyemiyorum.
Neden öğrenci başına yapılan eğitim harcamaları, bırakın gelişmiş ülkeleri OECD ortalamasının yarısından daha azken, hane halkının yüklendiği eğitim maliyeti OECD ortalamasından iki kat fazla? Toplum olarak eğitimde niceliği değil niteliği talep etseydik eğitim sistemi bu halde olur muydu? Okullar ortası altyapı ve imkân farklılıklarının giderilmesi ve her çocuğun hak ettiği nitelikli eğitimi alabilmesi için özel eğitim kurumlarının varlığının tekrar sorgulanması gerekmez mi?
Tüm bu sorular üzerine düşünmeden evvel sanırım şu soruya bir yanıt bulmak gerekiyor: Adaletli bir toplum oluşturmadan eğitimde fırsat eşitliği sağlanır mı, eğitimde fırsat eşitliği sağlanmadıkça adaletli bir toplum oluşturabilmek mümkün mü?